Zjawisko “zmęczenia w pracy” dopada nas coraz szybciej i dotkliwiej 

Współczesny rynek pracy jest dynamiczny, wymagający i często także nieprzewidywalny. Wzrost liczby obowiązków, pośpiech, multitasking oraz powszechne wykorzystywanie technologii przyczyniły się do pojawienia się zjawiska, które od kilku lat jest jednym z  wyzwań dla zdrowia psychicznego i fizycznego w pracy – “zmęczenie w pracy”, określane także jako „overwork syndrome”, dotyka coraz większej liczby pracowników na różnych stanowiskach, od młodych profesjonalistów po liderów wysokiego szczebla. 

Zmęczenie w pracy można określić jako stan psychicznego i fizycznego wyczerpania, wynikający z długotrwałego przeciążenia zawodowego. Jest to wynik nagromadzenia chronicznego stresu, niewystarczającego wypoczynku i intensywnego tempa pracy, które powodują, że organizm zaczyna pracować na granicy swoich możliwości regeneracyjnych. Ważne jest, aby zrozumieć różnicę między zwykłym zmęczeniem a chronicznym wyczerpaniem – to drugie wymaga interwencji i zmiany nawyków pracy, aby nie doprowadzić do poważniejszych problemów zdrowotnych, jak depresja, wypalenie zawodowe czy choroby serca. Zmęczenie w pracy jest złożonym zjawiskiem. Składa się na nie zarówno sfera fizyczna, psychiczna, jak i emocjonalna. Zatem nie chodzi tylko o  symptomy takie jak brak energii czy ciągłe uczucie senności, ale także o nasze zdolności poznawcze. Osoby zmęczone mają problemy z koncentracją, podejmowaniem decyzji, oraz obniżoną efektywność działania. 

Zmęczenie w miejscu pracy może prowadzić do poważnych problemów, takich jak: 

• wypadki na stanowisku pracy, 

• zmniejszona wydajność, 

• negatywny wpływ na jakość pracy, 

• wzrost liczby chorób (zawodowych) związanych z pracą. 

Przyczyny zmęczenia w pracy 

Zmęczenie w pracy wynika z licznych czynników, z których większość jest niestety wpisana w nasze codzienne obowiązki i struktury organizacyjne. 

• Wysokie wymagania zawodowe 

Wiele stanowisk wymaga obecnie stałej dostępności, gotowości do pracy po godzinach i ciągłego podnoszenia kompetencji. Takie wymagania nie tylko zwiększają presję, ale też skracają czas przeznaczony na regenerację. 

• Brak równowagi między pracą a życiem prywatnym 

Wielu pracowników, zwłaszcza tych wykonujących zdalną pracę, z trudem wyznacza granice między czasem pracy a prywatną sferą. Pracując w domu, mają tendencję do wydłużania dnia pracy, co prowadzi do poczucia ciągłego obciążenia. 

• Niewłaściwe zarządzanie czasem 
  Niezrównoważone rozdzielanie obowiązków, priorytetów oraz multitasking, który coraz częściej bywa nieodłącznym elementem pracy, przyczynia się do szybszego wyczerpania psychicznego. 

• Presja technologiczna 
  Ciągłe powiadomienia, maile, rozmowy na czatach i spotkania online sprawiają, że pracownicy mają trudności z efektywnym organizowaniem czasu i regeneracją uwagi, co przyspiesza wystąpienie zmęczenia. 

• Brak wsparcia ze strony przełożonych 
  Badania pokazują, że pracownicy pozbawieni wsparcia ze strony liderów i współpracowników częściej cierpią na zmęczenie zawodowe, mają niższą motywację oraz skłonność do rotacji. 

Co na to badania? 

Koalicja Bezpieczni w Pracy po raz 11. przeprowadziła badanie rynku dotyczące bezpieczeństwa w miejscu pracy – „Bezpieczeństwo Pracy w Polsce 2024”. Tematem przewodnim zostało zmęczenie w pracy, które dotyka ogromną liczbę Polaków. 

• Polacy pracują dłużej niż przedstawiciele innych krajów – pracownicy blisko 41 godzin tygodniowo, a jeszcze więcej czasu w pracy spędzają przedstawiciele pracodawców – przeciętnie 44 godziny tygodniowo. To więcej niż wynika z informacji Eurostatu, który wskazuje, że Polacy pracują o 3 godziny dłużej niż wynosi średnia w Unii Europejskiej i aż o 6 godzin dłużej niż średnia na świecie. 

• Blisko połowa osób aktywnych zawodowo w Polsce jest zmęczona zarówno psychicznie (47%), jak i fizycznie (42%). Najczęściej zmęczenia doświadczają osoby w wieku 25-34 lat – najczęściej skarżą się na zmęczenie psychiczne, które dotyka ponad połowę tej grupy. Zmęczenie fizyczne najczęściej odczuwają osoby w wieku 18-24 lat. Tymczasem pracownicy powyżej 55 r. życia zgłaszają najniższe poziomy zmęczenia psychicznego i fizycznego. 

• Najczęściej odczuwanym przez pracowników symptomem zmęczenia jest poczucie monotonii i znudzenia w pracy (45%). Na drugim miejscu jest brak motywacji (41%). Z kolei pracodawcom doskwiera przewlekłe zmęczenie (39%) oraz złe samopoczucie, gorszy nastrój (45%). Ich główne źródło zmęczenia to konieczność bycia w ciągłym stanie gotowości (36%). 

• 16% badanych zwraca się o wsparcie do współpracowników, jeszcze mniej podejmuje rozmowę z przełożonym na temat zmian w organizacji pracy. 

• Z raportu wynika, że szczególnie narażeni na zmęczenie są pracownicy sektora przemysłowego – 45% z nich codziennie lub często odczuwa zmęczenie fizyczne. A 48% z nich doświadcza również zmęczenia psychicznego. Przemęczenie pracowników przemysłowych wpływa nie tylko na ich samopoczucie, ale także na bezpieczeństwo w miejscu pracy. Zmęczenie w tej branży prowadzi do znacznie większej liczby wypadków niż w innych sektorach. 

Dane Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) jednoznacznie wskazują, że pracownicy w Polsce są w czołówce narodów europejskich pod względem liczby przepracowanych godzin w ciągu roku. Więcej czasu w pracy spędzają tylko Maltańczycy, Grecy, Rumuni i Chorwaci. W 2021 roku Polacy pracowali średnio 1830 godzin. W tym samym okresie pracownicy z Niemiec i Wielkiej Brytanii wypełniali obowiązki służbowe krócej – odpowiednio o 481 i 333 godziny. 

Jak wynika z raportu Benefit Systems „Zmęczeni, obojętni, niezaangażowani. Postpandemiczne potrzeby pracowników”, w Polsce przynajmniej kilka razy w tygodniu co piąty pracownik czuje się zmęczony jeszcze przed rozpoczęciem pracy, a co dziesiąty deklaruje mniejsze zaangażowanie w obowiązki służbowe, skutkujące m.in. niższą produktywnością, a w konsekwencji stratami finansowymi dla firm. 

O zmęczenie polskich pracowników zapytał w swoim badaniu “Zmęczeni zmęczeniem. Raport o kondycji pracowników polskich organizacji” także zespół Human Power. Ponad 80% badanych potwierdziło, że odczuwa je na co dzień. Co więcej, u 41% badanych nawet odpoczynek nie przynosi potrzebnej regeneracji. 

Eksperci twierdzą, że w Polsce aż 11 mln pracujących zawodowo Polaków deklaruje, że cierpi z powodu wyczerpania. Lekarze nazywają ten syndrom TATT, czyli „zmęczeni cały czas” (tired all the time). U co najmniej 100 tys. z tych osób rozpoznawany jest zespół chronicznego zmęczenia CFS (z ang. chronic fatigue syndrom). 

Rosnące zainteresowanie zjawiskiem zmęczenia w pracy wywołało lawinę badań na ten temat. Wyniki jednoznacznie wskazują, że zmęczenie pracowników ma długofalowy wpływ zarówno na jednostki, jak i całe organizacje. 

Wyzwania dla pracowników i pracodawców 

Dla pracowników zmęczenie w pracy staje się codziennym wyzwaniem, które może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych i emocjonalnych. Jak zatem poradzić sobie z narastającym obciążeniem? Istnieje kilka strategii, które mogą pomóc, choć wymagają one zaangażowania i wsparcia zarówno od pracowników, jak i od pracodawców. 

• Budowanie świadomości i wsparcie mentalne 
  Pierwszym krokiem do przeciwdziałania zmęczeniu jest świadomość problemu i otwartość w rozmowach na temat zdrowia psychicznego. Działy HR i liderzy powinni wspierać regularne szkolenia na temat zarządzania stresem, technik relaksacyjnych oraz zdrowych nawyków pracy. 

• Promowanie work-life balance 
  Zachęcanie pracowników do wyznaczania wyraźnych granic między pracą a czasem wolnym, oferowanie elastycznych godzin pracy i programów pracy zdalnej może pomóc w lepszym zarządzaniu czasem i uniknięciu przeciążenia. 

• Optymalizacja procesów 
  Zmniejszenie liczby spotkań, zredukowanie obowiązków multitaskingu i organizacja pracy w sposób bardziej przemyślany są kluczowe w budowaniu efektywności bez nadmiernego obciążania zespołu. 

• Inwestowanie w rozwój osobisty 
  Programy rozwoju i szkoleń dla pracowników mogą zwiększyć ich satysfakcję, co w konsekwencji zmniejsza ryzyko wypalenia. Gdy pracownik czuje się wspierany w swoim rozwoju, odczuwa większą motywację i spełnienie zawodowe. 

• Elastyczność 
  Wprowadzenie elastycznych form pracy czy pozwolenie pracownikom dostosować harmonogram pracy do własnych potrzeb i preferencji, może pomóc w zmniejszeniu stresu i zmęczenia. Zachęcenie załogi do korzystania z przerw i regularnego wypoczynku. Badania przeprowadzone przez Międzynarodową Fundację Programów Świadczeń Pracowniczych pokazują, że korzystanie z urlopu wypoczynkowego zwiększa wydajność pracowników nawet o 40% i zmniejsza ryzyko zwolnienia chorobowego o 28%. 

• Benefity wspierające 
  Coraz częściej w ocenie pracowników atrakcyjnymi benefitami są te związane z czasem wolnym, zdrowiem i życiem rodzinnym. Wsparcie w radzeniu sobie z obowiązkami domowymi, jak sprzątanie, oszczędza energię pracowników, co umożliwia wykonywanie pracy zawodowej w sposób bardziej efektywny, uwalnia czas, a także odciąża ich z tego mało lubianego obowiązku. 

• Promowanie wellbeingu i aktywności fizycznej 
  Oczekiwania pracowników w tym zakresie rosną, według przytoczonego wcześniej raportu Human Power, aż 49% pracowników przeniosłaby się do innej firmy, gdyby ta zapewniałaby im wellbeing na wyższym poziomie. 

Zmęczenie w pracy to rosnący problem, który może dotknąć każdego pracownika, niezależnie od stanowiska i branży. Jego skutki są odczuwalne nie tylko przez samych pracowników, ale także przez pracodawców, dla których przeciążenie zespołu oznacza spadek produktywności, wzrost absencji i rotacji. Zmęczenie zawodowe nie jest wyłącznie kwestią indywidualną – wymaga ono reakcji na poziomie organizacyjnym, aby tworzyć środowiska pracy, które wspierają zdrowie psychiczne i fizyczne pracowników.